Trong những năm gần đây, dịch bệnh gia súc, gia cầm ngày càng phát triển phức tạp, gây ra những tác hại không nhỏ tới nền kinh tế, tới môi trường sống, sức khoẻ của cộng đồng. Đặc biệt nguy hiểm là dịch cúm gia cầm và dịch lở mồm long móng gia súc. Dịch bệnh gây ra thiệt hại trực tiếp cho người chăn nuôi, làm mất cân đối về cung và cầu thực phẩm trên thị trường, ảnh hưởng đến người tiêu dùng. Không những thế, dịch cúm gia cầm còn gây ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ cộng đồng, đến môi trường sống và trong một số trường hợp dẫn đến thiệt hại nhân mạng, đe doạ sự ổn định của kinh tế-xã hội và tiềm ẩn nguy cơ trở thành đại dịch cúm của con người trong phạm vi toàn cầu.
Hệ thống GIS giám sát tình hình và dự báo xu hướng lây lan dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm long móng gia súc có cấu trúc “khách-chủ”. Phần chủ là cơ sở dữ liệu tập trung. Nó lưu trữ bản đồ, dữ liệu thuộc tính về các đối tượng địa lý trên bản đồ liên quan đến chăn nuôi và dịch bệnh vật nuôi. Phần khách là phần mềm khách – công cụ của người dùng để đăng nhập vào hệ thống, cập nhật thông tin, truy vấn, chia sẻ thông tin thông qua mạng LAN, WAN, Internet.
 |
| Hình vẽ 1. Sơ đồ cấu trúc của hệ thống thông tin địa lý giám sát tình hình và dự báo xu hướng lây lan của dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm long móng gia súc |
1. Lĩnh vực ứng dụng hệ thống:
Lĩnh vực chăn nuôi-thú y.
Hệ thống lưu trữ, xử lý thông tin bản đồ và thông tin về tình hình chăn nuôi, tình hình tiêm phòng, tình hình dịch cúm gia cầm và lở mồm, long móng gia súc. Nó là công cụ giúp cho các nhà quản lý, các chuyên gia chăn nuôi, thú y, bà con nông dân theo dõi tình hình chăn nuôi gia súc, gia cầm, tình hình tiêm phòng dịch, tình hình dịch bệnh tại địa phương mình và địa phương bạn. Khi có dịch cúm gia cầm hay dịch lở mồm, long móng gia súc bùng phát, hệ thống dự báo xu hướng lây lan của dịch, khoanh vùng các khu dân cư, trại nuôi, trại giống nằm trong khu vực nguy hiểm có nguy cơ lây nhiễm cao, thống kê số lượng gia súc hay gia cầm có khả năng bị lây nhiễm để người quản lý và người chăn nuôi có giải pháp thích hợp ngăn chặn dịch.
2. Các tính năng của Hệ thống GIS giám sát tình hình và dự báo xu hướng lây lan dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm long móng gia súc:
Hệ thống GIS giám sát tình hình và dự báo xu hướng lây lan dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm long móng gia súc cho phép người dùng:
Lĩnh vực chăn nuôi-thú y.
Hệ thống lưu trữ, xử lý thông tin bản đồ và thông tin về tình hình chăn nuôi, tình hình tiêm phòng, tình hình dịch cúm gia cầm và lở mồm, long móng gia súc. Nó là công cụ giúp cho các nhà quản lý, các chuyên gia chăn nuôi, thú y, bà con nông dân theo dõi tình hình chăn nuôi gia súc, gia cầm, tình hình tiêm phòng dịch, tình hình dịch bệnh tại địa phương mình và địa phương bạn. Khi có dịch cúm gia cầm hay dịch lở mồm, long móng gia súc bùng phát, hệ thống dự báo xu hướng lây lan của dịch, khoanh vùng các khu dân cư, trại nuôi, trại giống nằm trong khu vực nguy hiểm có nguy cơ lây nhiễm cao, thống kê số lượng gia súc hay gia cầm có khả năng bị lây nhiễm để người quản lý và người chăn nuôi có giải pháp thích hợp ngăn chặn dịch.
2. Các tính năng của Hệ thống GIS giám sát tình hình và dự báo xu hướng lây lan dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm long móng gia súc:
Hệ thống GIS giám sát tình hình và dự báo xu hướng lây lan dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm long móng gia súc cho phép người dùng:
- Cập nhật, lưu trữ số liệu điều tra về tình hình chăn nuôi gia súc, gia cầm, kết quả tiêm phòng dịch trong các đợt tiêm, số liệu gia súc bị lở mồm, long móng hay gia cầm bị dịch cúm trong các cụm dân cư, trại nuôi, trại giống khi có dịch xảy ra. Số liệu được cập nhật thông qua các đối tượng địa lý trên bản đồ, được tích luỹ dần theo thời gian để theo dõi diễn biến của tình hình chăn nuôi, tiêm phòng và dịch bệnh cho từng cụm dân cư, từng xã, từng huỵện hay cả một tỉnh;
Hình vẽ 2. Bảng cập nhập số lượng gia cầm được tiêm trong ngày Kết xuất các loại báo cáo tổng hợp, thống kê dưới dạng bảng biểu, dạng biểu đồ;Hình vẽ 3. Báo cáo về tình hình chăn nuôi gia súc của huyện Yên Hưng-tỉnh Quảng Ninh ngày 07/8/2010 ây dựng bản đồ hiện trạng chăn nuôi, bản đồ kết quả tiêm phòng hay bản đồ dịch bệnh (bản đồ dịch tễ) căn cứ vào số liệu được nhập vào cơ sở dữ liệu.Hình vẽ 4. Biểu đồ so sánh số lượng vật nuôi trên địa bàn huyện Yên Hưng-tỉnh Quảng Ninh
Dự báo xu hướng lây lan của dịch cúm gia cầm hay dịch lở mồm long móng gia súc khi dịch xuất hiện, xây dựng bản đồ dự báo, thiết lập báo cáo tổng hợp số lượng gia súc hay gia cầm nằm trong khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao, giúp cho các nhà quản lý và chăn nuôi có được quyết định hợp lý ngăn chặn dịch từ xa.Hình vẽ 5. Dự báo xu hướng lây lan của dịch lở mồm long móng gia súc và Báo cáo tổng hợp số lượng gia súc nằm trong khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh iên tập, bổ sung các đối tượng địa lý vào bản đồ, như trại nuôi, trại giống, lò mổ, chợ mua bán gia súc, gia cầm, bãi chăn thả, điểm tiêu hủy vật nuôi bị dịch...Hình vẽ 6. Biên tập điểm tiêu hủy mới trên bản đồ - 3. Quy mô áp dụng và khả năng nhân rộng hệ thống
- Người dùng của hệ thống GIS giám sát và dự báo xu hướng lây lan của dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm, long móng gia súc là lãnh đạo, cán bộ, nhân viên trong ngành thú y, từ trung ương tới địa phương và những người quan tâm đến công tác phòng và chống dịch, phát triển chăn nuôi.
- Đối với cán bộ thú y các xã, các trạm thú y huyện, hệ thống GIS là công cụ để cập nhật vào cơ sở dữ liệu dùng chung số liệu điều tra về chăn nuôi, kết quả tiêm phòng, tình hình dịch cúm và dịch lở mồm, long móng, quan hệ mua bán giống, sản phẩm vật nuôi, mua bán thức ăn vật nuôi và các thông tin liên quan đến lây nhiễm dịch ở tại địa phương mình phụ trách. Hệ thống cũng là công cụ để họ có thể theo dõi diễn biến tình hình chăn nuôi gia cầm, tình hình dịch cúm gia cầm ở địa phương mình và các địa phương bạn, nhất là những địa phương có quan hệ trao đổi giống và sản phẩm gia cầm với cư dân ở địa phương mình, thực hiện bài toán dự báo xu hướng lây của dịch khi có dịch bùng phát.
- Đối với lãnh đạo các Chi Cục Thú y, các Sở NN&PTNT, lãnh đạo ngành Chăn nuôi và Thú y, hệ thống thông tin là công cụ lưu trữ và tổng hợp thông tin, thiết lập báo cáo, thiết lập bản đồ hiện trạng về chăn nuôi, hiện trạng về dịch cúm gia cầm và dịch lở mồm, long móng gia súc, tiến độ tiêm phòng dịch của các xã, huyện, tỉnh và toàn quốc. Hệ thống cung cấp cho họ thông tin về lịch sử phát triển chăn nuôi, lịch sử tiêm phòng dịch, lịch sử phát sinh dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm, long móng gia súc của từng địa phương xã hay cả nước. Khi có dịch xuất hiện tại đâu đấy, hệ thống thực hiện bài toán dự báo xu hướng lây lan của dịch, khoanh vùng các khu vực nguy hiểm, thống kê số gia cầm có nguy cơ bị lây. Đây là những thông tin hết sức quan trọng cho công tác phòng và chống dịch.
- Yêu cầu về phần cứng cho việc vận hành của hệ thống thông tin không phức tạp. Nếu ở đơn vị quản lý dữ liệu, ví dụ Chi Cục Thú y chẳng hạn, có máy chủ lưu trữ dữ liệu, có thiết bị kết nối mạng LAN, Internet, còn ở các trạm thú y các huyện có máy tính và thiết bị kết nối Internet là có thể triển khai ứng dụng hệ thống.
- Tóm lại, hệ thống thông tin có thể ứng dụng vào công tác theo dõi tình chăn nuôi, phòng và chống dịch bệnh của một huyện, một tỉnh hay cho cả nước. Đến nay, hệ thống đã được ứng dụng thí điểm cho Vĩnh Phúc, cho hai huyện Trc Ninh và Hải Hậu tỉnh Nam Định, cho huyện Quỳnh Lưu tỉnh Nghệ An và đã được triển khai ứng dụng cho toàn tỉnh Quảng Ninh.
4. Hiệu quả kinh tế-xã hội của việc ứng dụng Hệ thống thông tin:
Hệ thống thông tin giám sát và dự báo xu hướng lây lan dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm, long móng gia súc là công cụ phục vụ cho công tác quản lý trong chuyên ngành thú y, do vậy, hiệu quả kinh tế của việc ứng dụng nó không thể tính thành tiền cụ thể, mà nằm trong hiệu quả giảm thiểu tác hại của dịch nhờ cải cách phương pháp quản lý thông tin.
Triển khai ứng dụng hệ thống thông tin sẽ giúp cho các nhà quản lý nắm bắt được tình hình dịch bệnh nhanh chóng, chính xác trên địa bàn mình phụ trách. Thông tin đầy đủ và chính xác về hiện trạng chăn nuôi, bản đồ phân bố mật độ gia súc, gia cầm trong các khu dân cư do hệ thống cung cấp sẽ giúp cho việc xác định được những vị trí, những địa phương có mật độ gia cầm cao quá giới hạn cho phép, ảnh hưởng đến môi trường, tiềm ẩn khả năng lớn bùng phát dịch. Từ đó cơ quan quản lý có biện pháp khuyến cáo, định hướng, vận động bà con nông dân thực hiện các giải pháp nhằm làm giảm nguy cơ bùng phát dịch bệnh, nguy cơ ô nhiễm môi trường. Thông tin đầy đủ và chính xác về hiện trạng chăn nuôi giúp cho việc chuẩn bị vật tư, thiết bị, nhân lực phù hợp để phòng chống dịch.
- Có thông tin chính xác và kịp thời về các địa điểm xuất hiện dịch bệnh, về số lượng gia súc, gia cầm của những nơi bị dịch, có bản đồ phân bố các địa điểm bị dịch, chúng ta sẽ có được các chỉ đạo tới các địa phương một cách kịp thời, khoanh vùng cách ly đúng nơi, đúng chỗ, sử dụng nhân lực vào những nơi cần thiết, có các biện pháp ngăn chặn dịch hợp lý và hiệu quả. Khi cần thiết phải tiêu huỷ vật nuôi bị dịch, thông tin chính xác về hiện trạng chăn nuôi, về lịch sử chăn nuôi trong từng trại, trong từng thôn được lưu trữ trong CSDL sẽ giúp cho việc tính toán kinh phí hỗ trợ tiêu huỷ vật nuôi và kinh phí hỗ trợ người sản xuất chính xác hơn, góp phần đưa kinh phí hỗ trợ đến đúng địa chỉ, đúng người nhận. Tránh tình trạng, khi phải tiêu huỷ mới khảo sát, thống kê, dẫn đến việc người quản lý bị động, còn nơi thống kê ở các địa phương có thể sinh ra các hiện tượng tiêu cực, thống kê và báo cáo sai sự thật.
- Có được bản đồ phân bố các trại, các cụm dân cư bị dịch và kết quả dự báo về xu hướng lây nhiễm của dịch sẽ giúp cho việc khoanh vùng ảnh hưởng của dịch một cách chính xác, tránh được tình trạng nơi cần huỷ vật nuôi thì không huỷ, nơi không có nguy cơ lây nhiễm lại bắt buộc huỷ, tạo ra phản ứng tiêu cực từ phía người chăn nuôi.
Hiện nay, mặc dù vẫn chưa xác định được cơ chế lây nhiễm virus H5N1 giữa gia cầm và người, giữa người và người, nhưng các chuyên gia y tế và thú y trên thế giới vẫn không loại trừ nguy cơ dịch cúm gia cầm sẽ biến thành đại dịch cúm của người. Hạn chế được dịch cúm gia cầm sẽ góp phần ngăn chặn nguy cơ xuất hiện đại dịch cúm của con người.
Tuy nhiên, hiệu quả ứng dụng nói trên thực sự đạt được chỉ trong trường hợp cơ quan quản lý có được những quy định cụ thể về việc cập nhật số liệu về chăn nuôi, dịch bệnh cũng như các yếu tố liên quan đến lây nhiễm, và các cá nhân chịu trách nhiệm cập nhật thông tin vào hệ thống phải tự giác, có nhận thức được về tầm quan trọng về tính khách quan của thông tin. Có như thế, kết quả tổng hợp thông tin, xây dựng bản đồ hiện trạng và bản đồ dịch tễ, kết quả dự báo mới có ý nghĩa thực tế, đem lại hiệu quả cho công tác phòng và chống dịch.
Phần mềm có giao diện bằng tiếng Việt, dễ đào tạo, dễ sử dụng. Giá chuyển giao rẻ.
Tuy nhiên, hiệu quả ứng dụng nói trên thực sự đạt được chỉ trong trường hợp cơ quan quản lý có được những quy định cụ thể về việc cập nhật số liệu về chăn nuôi, dịch bệnh cũng như các yếu tố liên quan đến lây nhiễm, và các cá nhân chịu trách nhiệm cập nhật thông tin vào hệ thống phải tự giác, có nhận thức được về tầm quan trọng về tính khách quan của thông tin. Có như thế, kết quả tổng hợp thông tin, xây dựng bản đồ hiện trạng và bản đồ dịch tễ, kết quả dự báo mới có ý nghĩa thực tế, đem lại hiệu quả cho công tác phòng và chống dịch.
Phần mềm có giao diện bằng tiếng Việt, dễ đào tạo, dễ sử dụng. Giá chuyển giao rẻ.
Hiện tại, đây là hệ thống GIS duy nhất trên thế giới giải bài toán dự báo xu hướng lây lan dịch cúm gia cầm, dịch lở mồm long móng gia súc khi có dịch xuất hiện, khoanh vùng khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao.
