Với những tiến bộ vượt bậc của công nghệ, việc ứng dụng hệ thống thông tin địa lý GIS (nói một cách đơn giản là ứng dụng công nghệ bản đồ) vào quá trình quản lý, vận hành hệ thống lưới điện thực sự đã đem lại những giá trị thiết thực. Tuy nhiên, cho đến nay, việc ứng dụng hệ thống này trong các đơn vị trực thuộc EVN lại chưa được triển khai rộng rãi. Một số đơn vị đã tiến hành ứng dụng GIS, nhưng cũng chỉ dừng ở cấp độ ứng dụng rất cơ bản.
GIS trong quản lý hệ thống điện
Những tài liệu nghiên cứu về GIS cho thấy: Trên thế giới, hệ thống thông tin địa lý GIS (Geographic Information System) ra đời vào thập kỷ 70 và ngày càng phát triển mạnh mẽ trên nền tảng của tiến bộ công nghệ máy tính, đồ họa máy tính, phân tích dữ liệu không gian và quản lý dữ liệu. Gần đây, công nghệ này đã có những phát triển nhảy vọt về chất, trở thành một công cụ hữu hiệu trong công tác quản lý xử lý dữ liệu bằng phương tiện cao cấp như: Hệ chuyên gia, trí tuệ nhân tạo và hướng đối tượng. GIS khác với các hệ đồ họa máy tính đơn thuần. Trong khi các hệ đồ họa đơn thuần không quan tâm nhiều đến những thông tin địa lý gắn liền với các đối tượng quản lý, những thuộc tính rất hữu ích trong việc phân tích dữ liệu, thì các thông tin của GIS bắt buộc phải gắn liền với thế giới thực và tự nhiên hóa trong phong cách phân tích dữ liệu của hệ thống. Hệ thống thông tin địa lý là một loại thông tin kiểu mới và là một công nghệ máy tính tổng hợp.
Từ các thông tin bản đồ và thông tin thuộc tính cần được lưu trữ như: Quản trị dữ liệu, bản đồ học, trắc địa, viễn thám hay hệ thống điện… có thể dễ dàng tạo được các lớp bản đồ và các báo cáo cung cấp một sự nhìn nhận có hệ thống và tổng thể nhằm thu nhận và quản lý thông tin vị trí có hiệu quả đối với các chuyên ngành khác nhau. ưu điểm lớn nhất của GIS là đối với từng lớp đối tượng cần quản lý, GIS cho phép tạo thêm một hệ cơ sở dữ liệu kèm theo để quản lý các đối tượng này như bất kỳ một hệ cơ sở dữ liệu nào khác tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy xuất, tính toán. Với sự phát triển không ngừng, ngày nay GIS trên thế giới đã quản lý được đối tượng với hệ không gian 3 chiều (3D), từng lớp đối tượng được quản lý đã được phân định rõ nét. Thí dụ, cùng đường dây nhưng đường dây trên không sẽ có tọa độ khác đường dây ngầm do khác cao độ. Vì vậy, nếu có một quy hoạch tổng thể thì việc phân định không gian quản lý của từng ngành Bưu điện, Giao thông, Điện lực… sẽ rất rõ ràng khi thiết kế và thi công các hạng mục công trình trên cùng một địa bàn, ứng dụng GIS trong hệ thống điện cho phép lưu trữ và hiển thị thông tin ở các tỷ lệ khác nhau để người sử dụng có thể dễ dàng quản lý tài sản lưới điện cũng như cung cấp các thông tin về đường dây, quản lý tài sản như trụ điện, máy biến áp và các thiết bị điện khác, thể hiện thông tin về các thiết bị điện liên quan. Bên cạnh đó, GIS cũng hỗ trợ tích cực việc vận hành lưới điện như quản lý hành lang an toàn lưới điện, quản lý khách hàng, khắc phục nhanh sự cố mất điện, tính toán tổn thất điện năng, dự báo nhu cầu sử dụng…
Thực tế ứng dụng GIS
Đối với hệ thống điện của Việt Nam, từ trước đến nay khi giải các bài toán trong hệ thống từ mạng truyền tải đến phân phối cũng như quản lý và vận hành hệ thống đa phần đều dựa trên sơ đồ đơn tuyến. Với ý tưởng ứng dụng công nghệ GIS vào việc quản lý và vận hành lưới điện phân phối nhằm đem lại hiệu quả cao trong vận hành sản xuất, bắt nhập với xu thế hiện đại hóa ngành Điện, thời gian qua việc ứng dụng GIS trong quản lý, vận hành hệ thống điện đã được triển khai thí điểm tại một số đơn vị điện lực và truyền tải điện.
Trao đổi về hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ GIS trong quản lý hệ thống điện tại Điện lực Thủ Đức, ông Lâm Du Hải - Giám đốc Điện lực Thủ Đức cho biết: Để tiến hành ứng dụng GIS vào quản lý vận hành hệ thống điện trên địa bàn quản lý, Điện lực Thủ Đức đã đề ra một cấu trúc cơ sở dữ liệu hợp lý để vừa có thể quản lý một cách trực quan sinh động, vừa có thể khai thác tốt thông tin và liên kết với một số phần mềm khác đi sâu vào việc tính toán tổn thất trên lưới trung thế, từ đó có thể đưa ra phương án giảm tổn thất cụ thể. Cho đến nay hiệu quả đem lại từ ứng dụng GIS rất khả quan. Công nghệ GIS đã giúp Điện lực chủ động khai thác, tìm kiếm nhanh các thông tin về lưới điện, kiểm tra thông tin về phạm vi hoạt động của các thiết bị đóng cắt. Từ đó, có thể đảm bảo chắc chắn về các thông tin liên quan như: Số lượng trạm biến thế do mỗi thiết bị đóng cắt quản lý, khi cắt điện sẽ giảm bao nhiêu công suất và chiều dài đường trục cũng như nhánh rẽ từ thiết bị đóng cắt đến phụ tải. GIS cũng giúp giả lập trạng thái hoạt động hiện hữu của các tuyến trung thế, có thể thao tác chuyển tải cắt điện các tuyến dây thể hiển trên máy tính trước khi thao tác thực tế…
Tại Công ty Truyền tải điện 3, các chương trình ứng dụng GIS cũng đã được triển khai với các tính năng cơ bản như quản lý các đường dây và TBA trên nền hệ thống thông tin địa lý theo thời gian thực, tích hợp các dịch vụ thông tin trên máy chủ web để phục vụ các đối tượng sử dụng chương trình trong đơn vị, nhờ kết nối internet để sử dụng cơ sở hạ tầng viễn thông công cộng cho các tác vụ thu thập, cung cấp số liệu nên đã giảm chi phí viễn thông khi sử dụng. PTC3GIS là một nhóm chương trình được lập trình trên cơ sở công nghệ kỹ thuật bản đồ, định vị vệ tinh, trắc địa và xử lý ảnh của vệ tinh viễn thám có tính đến kết cấu của hệ thống mạng viễn thông tại Việt Nam và cơ sở hạ tầng mạng máy tính tại Công ty Truyền tải điện 3. Do vậy, việc ứng dụng tương đối thuận lợi đã giúp đơn vị có thể xem xét, tổng hợp, thống kê, phân tích kết quả kiểm tra định kỳ các đường dây của tất cả các đơn vị trên mạng máy tính ngay sau khi các đơn vị kết thúc kiểm tra và nhập số liệu vào cơ sở. Phục vụ tốt công tác lập kế hoạch sửa chữa, bảo trì đường dây trên mạng máy tính tại các đơn vị, định vị điểm sự cố…
Việc ứng dụng GIS trong quản lý, vận hành hệ thống điện qua thực tế đã chứng minh những hiệu quả nhất định. Tuy nhiên, cho đến nay trong ngành Điện, các đơn vị áp dụng công nghệ này cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay và việc ứng dụng cũng chỉ dừng lại ở những ứng dụng rất cơ bản như quản lý thiết bị lưới điện, thiết kế trên nền bản đồ GIS một cách sơ lược (thiếu hẳn đi những ứng dụng như bài toán tìm đường, thiết kế lập quy hoạch lưới...).
Lý giải thực tế này, theo ông Trần Quốc Tuấn, chuyên viên Ban Viễn thông & Công nghệ thông tin EVN thì: Xuất phát từ quan điểm công nghệ thông tin là công cụ phục vụ sản xuất, nếu công cụ tốt thì hiệu quả công việc sẽ cao hơn. Do đó, để đẩy mạnh việc ứng dụng GIS vấn đề đầu tiên hiện nay là cần có kế hoạch, lộ trình triển khai cụ thể từ EVN đến các đơn vị thành viên. Việc triển khai cũng cần bài bản hơn để có thể ứng dụng đầy đủ các tính năng của công nghệ này đem lại. Sự phối hợp giữa các bộ phận chức năng trong các đơn vị như bộ phận phụ trách CNTT, kinh doanh, kỹ thuật an toàn… phải chặt chẽ hơn thông qua việc tích cực nâng cao trình độ của nhân viên chi nhánh, cơ sở trong việc cập nhập số liệu đảm bảo có những số liệu sát thực tế để qua trình xử lý thông tin được nhanh chóng và chính xác… Và cuối cùng, để có thể làm tốt mọi điều này thì rất cần sự quan tâm hơn nữa từ phía lãnh đạo EVN, cũng như lãnh đạo các đơn vị trong quá trình triển khai ứng dụng GIS.
Theo: TC Điện lực số 9 - 2007
